هر چند که چنین کاری غیرقابل باور می‌نماید ولی تقلب در تولید و نیاز شدید به مصرف معتادان را به چنین جایی خواهد رساند. شاید بیشتر شبیه اسم یک حشره باشد ولی «نورجیزک» داستان چنین مخدری است.
از دارو تا مخدر
در 1968 ماده‌ای دارویی به نام بیوپرنورفین ساخته شد. این ماده مشتقی از تبایین است که به نوبه خود از مشتقات مواد افیونی محسوب می‌شود. اهمیت بیوپرنورفین در این بود که می‌توانست گیرنده‌های مرفین در بدن انسان را اشغال کند.
اغلب داروهای جایگزین اعتیاد با استفاده از همین ویژگی ساخته می‌شوند تا با اشغال گیرنده‌ها مانع رسیدن مرفین مصرفی به جایگاه خود شوند و به مرور زمان اعتیاد فرد کاهش پیدا کند.
بیوپرنورفین‌ها هم با این انگیزه تولید شدند، علاوه بر اینکه می‌توانستند مشابه یک مسکن نیز عمل کنند. به این صورت قرص‌های بیوپرنورفین با نام‌های تجارتی مانند «سوپوتکس» سالها در کنار هزاران داروی دیگر در قفسه داروخانه‌ها و فهرست کتاب راهنمای دارویی باقی ماند.
تولید و مصرف قرص‌ها به عنوان مسکن و بیشتر در اروپا رواج داشت ولی کمتر از یک دهه قبل این قرص‌ها در کشورهای شبه قاره و خصوصاً پاکستان مشتریانی پیدا کرد. پاکستان بلافاصله در تولید این محصول استراتژیک خودکفا شد و داستان تغییر و تحول از «دارو» به «مخدر» از اینجا آغاز شد.
قرص‌هایی که برای ترک اعتیاد استفاده می‌شد و معتاد در طول دوره ترک از آنها به صورت زیرزبانی استفاده می‌کرد، ماده مؤثر بسیار کمی داشت؛ احتمالاً در حدود 2/0 میلی‌گرم. فرآیند جذب خوراکی آن کند بود و مجموعاً نمی‌توانست وابستگی زیادی ایجاد کند ولی در جریان یک جهش تکاملی، آمپول نورجیزک به بازار آمد.
نسل اول ویالهای تزریقی در بسته‌بندی تمام شیشه‌ای به بازار ایران راه پیدا کرد؛ با ظاهری شبیه آمپول‌های ویتامین. در ابتدا مانند سایر مواد مخدر نوظهور گفته می‌شد که نورجیزک اعتیاد ندارد و پیشنهاد می‌شد که در دوران ترک مواد دیگر، تزریق آن را جایگزین کنند.
تقریباً تمام مصرف‌کنندگان با همین تصور به دام افتادند و آنگاه به خود آمدند که معتاد به نورجیزک شده بودند.
فکر نمی‌کردم وابسته می‌شوم
ساسان، قدیمی‌ترین مصرف‌کننده نورجیزک است که تقریباً از ابتدای ورود محصول مشتری آن بود. او نزدیک به 5 سال هر روز را در کنار سرنگ‌های نورجیزک می‌گذراند.
- اعتیادت با چی شروع شد؟
- با تریاک. در خوابگاه دانشجویی تفریحی می‌کشیدیم. بعد از سه ترم با بچه‌ها یک خانه مجردی اجاره کردیم و از آن موقع مصرف تفریحی تبدیل به اعتیاد کامل شد. پایان سال دوم کاملاً به تریاک وابسته بودم. درس‌هایم افت کرد. سر کلاس‌ها خوابم می‌برد و در امتحان چیزی یادم نمی‌آمد.
- چطور با نورجیزک آشنا شدی؟
- از وقتی معتاد شدم به دنبال ترک بودم، ولی چون قبول نداشتم که واقعاً وابسته کامل به مواد هستم، به سراغ ترک اصولی نرفتم.
یک نفر گفت که دارویی می‌شناسد تا بتوانم به وسیله آن بدون درد و خماری تریاک را ترک کنم. من هم باور کردم. از آن شیشههای قدیمی داشت.
سرش را شکست و دفعه اول 3/0 میلی‌لیتر را به رگ دستم زد. نشئه شدم و دیگر احتیاجی به تریاک پیدا نکردم.
- دفعه دوم کی بود؟
- 12 ساعت بعد که از خواب بیدار شدم. هیچ چیزی از اطرافم نمی‌فهمیدم فقط یادم مانده بود که سرنگ را درون کشو میز، زیر خط‌کش‌ها گذاشته‌ام. چهار دست و پا به طرف کشو رفتم. بقیه مواد را هم تزریق کردم و همان‌جا دوباره خوابیدم.
- گفتی زیر خط‌کش‌ها. در چه رشته‌ای تحصیل می‌کردی؟
- یکی از گرایشات عمران. دوستانم در 3 سال و نیم و نهایت 4 سال فارغ‌التحصیل شدند و من 6 سال تمام. نمی‌توانستم لیسانس بگیرم ولی بالاخره تمام شد و درست بعد از پایان تحصیلات، کاری در یک پروژه ساختمانی بزرگ در جنوب کشور پیدا کردم.
- در طول این پنج سال برای ترک کردن کاری نکردی؟
- فایده‌ای نداشت، چون مصمم نبودم. خانواده‌ام فهمیدند و ارتباطشان را با من قطع کردند. در محل کار تنها بودم. خودم و سرنگ‌هایم. البته همه‌جا شایع بود که مهندس معتاد است. یکی دوبار که کیف دستی‌ام را باز کردم چند نفر سرنگ‌ها را دیده بودند.
بعد یک بار که در اتاق خودم بعد از تزریق بیهوش روی صندلی افتاده بودم، منشی وارد شد. یادم رفته بود در را قفل کنم. فردا صبح برگه‌ای با مهر حراست آمد که برای تصفیه به حسابداری مراجعه کنید. با هواپیما به تهران برگشتم و شب را در پارک خوابیدم.
- چی شد که ترک کردی؟
- رفتم اردوگاه. قبلاً هم رفته بودم ولی این بار واقعاً می‌خواستم ترک کنم. 15شب خواب نداشتم تا 4 ماه هم درد و تشنج باقی ماند و بعد کم‌کم به زندگی عادی برگشتم. الان 10 ماه است که مقاومت کرده‌ام.
روی دست‌های ساسان جای سوزن‌ها به صورت نقطه‌های سیاهی باقی مانده است. او به ما گفت که از بچگی از آمپول وحشت داشته است. بهرام در دوران اوج مصرف روزانه 4بار تزریق می‌کرده است.
داروی بدنسازی یا توهم‌زا
تمام مصرف‌کنندگان نورجیزک متوجه تحولات و تغییرات آن در طول این سالها شده‌اند. غلظت مخدر در مواد اولیه بسیار پایین بود. آنقدر که شایع شده بود در صورت انجام آزمایش نتیجه منفی خواهد شد.
در حالی که محلول‌های فعلی بسیار قوی هستند و بلافاصله نتیجه آزمایش را مثبت می‌کنند. مواد اولیه وابستگی کمتری ایجاد می‌کرد ولی محلول‌هایی که اکنون در بازار وجود دارند با همان تزریق اول، فرد را درگیر خواهند کرد.
مواد اولیه به هیچ وجه توهم‌زا نبودند ولی محلول‌های امروز، فرد را دچار توهم می‌کنند که نشانه‌ای از وجود آمفتامین است. مهمتر از همه اینکه مواد اولیه داروی جایگزین بودند، اما آنچه که امروز به نام نورجیزک به فروش می‌رسد، جوشانده ادرار معتادی است که کراک یا هروئین مصرف کرده به اضافه روغن‌های سوخته خودرو و ترکیبات کورتون، مسکن و توهم‌زا است؛ فرمول کریهی که برای سوداگران مواد مخدر سود فراوانی به بار آورده است.
برای بازاریابی بهتر و ایجاد این تصور که نوع جدید با نمونه‌های قبلی تفاوت دارد، اسامی این محصول هم در طول زمان دچار تغییر و تکامل شده است. نام‌های هم قافیه‌ای چون تمجیزک، بونوجیزک، تی‌دی جیزک، تل جیزک، سوپر جیزک یا افروز و شهروز همگی از یک خانواده هستند.
حتی ممکن است در فرمول‌های اخیر اثری از بوپرنورفین اولیه وجود نداشته باشد. محصولات اخیر در شیشههای کوچک شبیه پنی‌سیلین توزیع می‌شوند و خبر کشف آنها توسط پلیس گاهی اوقات با عنوان «کشف داروهای غیرمجاز» در رسانه‌ها منتشر می‌شود.
همین مسئله باعث شده است که بعضی از شهروندان به اشتباه آنها را با داروهای بدنسازی یکسان تصور کنند.
اولین نشانه‌های اعتیاد
دکتر قانع از دفتر تحقیق و توسعه وزارت بهداشت می‌گوید: «با شروع مصرف نورجیزک تغییرات شیمیایی بدن آغاز می‌شود که اولین نشانه ظاهری آن، سفید شدن و باد کردن پوست است.شاید اطرافیان معتاد در این حالت تصور کنند ترک اعتیاد به خوبی انجام شده در حالی که نورجیزک مشغول ایجاد وابستگی و تخریب اندام‌های درونی است».
قانع به نکته دیگری هم اشاره می‌کند: «کورتیکو استروئید‌های موجود در نورجیزک باعث آسیب جدی به غدد فوق‌کلیوی می‌شوند. ترشح کورتیزول که در حین بحران‌های عصبی به کمک بدن انسان می‌آید، مختل می‌شود و با بروز یک شوک عصبی مصرف‌کننده نورجیزک که بسیار ضعیف شده است، آسیب جدی خواهد دید.
همزمان با ایجاد آسیب در بافت‌های مختلف و به دلیل تغییرات شیمیایی، بدن داغ می‌شود و آب زیادی جذب می‌کند که سوخت و ساز آن را به خطر می‌اندازد. تجربیات متخصصان بالینی هم جالب توجه است. دکتر اسماعیل‌پور مدیر گروه درمان جمعیت خیریه تولد دوباره، از نمونه‌هایی خبر می‌دهد که مصرف غیرقابل تصوری داشته‌اند.
وی می‌گوید: «شاید زمانی بود که قرص‌های زیرزبانی بیوپرنورفین می‌توانست تحت نظر پزشک به عنوان جایگزین مواد مخدر آزمایش شود، ولی در حال حاضر محلول نورجیزک تنها معجونی از ضایعات اعتیاد‌آور است که نه پزشک و نه بیمار نخواهند توانست افزایش مصرف و اعتیاد به آن را کنترل کنند.»
او که در دوران کار در جمعیت تولد دوباره با مصرف‌کنندگان بسیاری روبه‌رو شده است بدترین نمونه را برای ما توصیف می‌کند: «مردی را به اینجا آورده بودند که می‌گفتند نمی‌تواند از خودرو پیاده شود. از چهره‌اش مشخص بود که کاملاً آلوده شده است. در را باز کردم و چند سرنگ خالی روی زمین افتاد.
اصلاً قادر به حرکت نبود. پاهایش شاید دو برابر اندازه طبیعی ورم کرده بود و زخم‌های بزرگی شبیه قانقاریا داشت.
به گفته خودش، در طول شبانه‌روز نزدیک به 60 بار نورجیزک تزریق می‌کرد. از آنجا که اندام‌هایش از بین رفته بود، او را برای معاینه بیشتر و احیاناً قطع عضو به مرکز درمانی دیگری معرفی کردم.
دیگر از او خبری به دست نیاوردیم ولی با این مصرف بالا تصور نمی‌کنم بهبود پیدا کرده باشد. مخصوصاً که در کنار نورجیزک، اعتیاد خود به مواد دیگر را هم حفظ کرده بود.»
عکسی که اسماعیل‌پور از پاهای او گرفته است بر دیوار مطب دیده می‌شود و هر مراجعه‌کننده‌ای را تا مدتی مبهوت می‌کند. دکتر عکس را برای هشدار به دیگر معتادان نشان می‌دهد.
اول بی‌خطر معرفی می‌شوند
قرص‌های سفید رنگی به نام‌های norgesic- N3gesic- norphadrine- orphenagesic- و... هم‌اکنون در اروپا استفاده می‌شوند که برای تسکین دردهای عضلانی کاربرد دارند و تنها عارضه جانبی آنها خواب‌آلودگی ذکر شده است.
در این طرف دنیا محلول‌های زرد رنگ نورجیزک که در شیشههای کوچک به قیمت 3-2 هزار تومان خرید و فروش می‌شوند، ترکیبی از مخرب‌ترین انواع مواد مخدر هستند.
اگرچه بنا به آمار کشفیات نیروی انتظامی هنوز هم مواد مخدر سنتی بیشترین مصرف‌کنندگان را در ایران به خود اختصاص داده است، ولی مواد جدید که همیشه در ابتدای کار بی‌خطر و بدون ایجاد اعتیاد معرفی می‌شوند، همیشه مصرف‌کنندگان خود را پیدا خواهند کرد. مواد مخدر نیز مانند سایر تجارت‌ها تابع منفعت است و سودجویی مسیر آن را تعیین می‌کند.
